Professionele tegenspraak is belangrijk. Het zorgt ervoor dat de politieke ambitie van een gemeentelijk bestuur, uitgewerkt in collegeprogramma en van beleid tot uitvoering, blijft aansluiten op de samenleving. Professionele tegenspraak zorgt er daarnaast voor dat relevante signalen vanuit de samenleving en de interne organisatie worden gehoord en ’de weg naar boven vinden‘. Dat maakt dat onvoorziene mogelijkheden en kansen worden herkend en het geeft ruimte om eventuele knelpunten vroegtijdig te signaleren en hierop te handelen.
Professionele tegenspraak vraagt om leiderschap. Van de medewerker die signaleert en haar of zijn bevindingen of vragen deelt met het team, leidinggevenden en/of rechtstreeks met de bestuurder. Van de leidinggevenden om dit te stimuleren, in ontvangst te nemen en waar nodig door te geven naar beleidsmakers en politiek.
Andersom vraagt dit ook van de politiek, en in het verlengde daarvan de leidinggevenden, om transparantie in besluitvorming. Niet met alle signalen kan immers rekening worden gehouden. Een toelichting op de gemaakte afwegingen, naar de interne organisatie en de samenleving, helpt daarbij.
Om deze reden is er in de huidige CAO gemeenten (2024-2025) een hele paragraaf aan dit onderwerp gewijd.
“Werken voor een gemeentelijke organisatie betekent dat je je inzet voor een beter Nederland. Het beste voor hebben met alle inwoners. Dat doe je in een publieke organisatie, samen met collega’s en leidinggevenden. Werken voor een gemeentelijke organisatie, betekent ook werken in een bestuurlijke en politieke omgeving. In een politieke omgeving zijn er veel belanghebbenden, een veelvoud aan opvattingen, aan werkstijlen, waar uiteindelijk in het politieke proces politiek gelegitimeerde besluiten worden genomen.
Het boeken van concrete resultaten in deze complexe, meerdimensionale omgeving vraagt van alle medewerkers en leidinggevenden om ambtelijk vakmanschap. Leiderschap en ruimte voor professionele tegenspraak op én tussen alle niveaus versterken het ambtelijke vakmanschap en dragen bij aan een leuke, fijne en veilige werkomgeving waarin resultaten worden gerealiseerd. In een goed gesprek tussen leidinggevende en medewerker is het belangrijk dat de onderwerpen die van belang zijn voor de medewerker zelf, voor het team en voor de organisatie aan bod komen. Het zijn de intermenselijke relaties die ertoe doen.
Goed leiderschap dat bijdraagt aan een cultuur van open communicatie en groei, waarin medewerkers gedijen en bijdragen aan de prestaties van de organisatie regel je niet in cao-teksten. Dit geldt eveneens voor professionele tegenspraak.”
Wat is er nodig?
Om tot een continu proces van professionele tegenspraak te komen zijn nodig:
- Erkenning voor het belang van dit onderwerp (en dat dit soms spannend is)
- Specifieke vaardigheden van alle betrokkenen
- Een open en helpend proces en bijbehorende structuur
- Gesprekken
En alhoewel het fenomeen voor alle gemeentelijke organisaties gelijk is, zijn er talloze wegen naar Rome. Kies díe weg die past bij jouw organisatiecultuur en taal en jouw vraagstukken.
Op deze webpagina plaatsen we: (in de komende periode, nu nog niet beschikbaar)
- Verdiepende artikelen
- Verhalen
- Blogs
Om je te inspireren, om te agenderen en om hier zelf mee aan de slag te gaan. Op de laatste tab van de pagina verwijzen we naar thema’s die met professionele tegenspraak samenhangen en die landelijk, soms wettelijk, geregeld zijn.
Jouw goede voorbeeld van professionele tegenspraak
Ken jij of ben jij een goed voorbeeld van professionele tegenspraak? Laat het ons weten via secretariaat@aeno.nl en wij nemen contact met je op. Misschien kan jouw verhaal ook andere gemeentelijke organisaties inspireren.
Naast aandacht voor het belang van professionele tegenspraak en leiderschap, de competenties die dit vraagt en het open proces en ondersteunende structuur, is er een aantal thema’s die hiermee samenhangt en die al (wettelijk) geregeld zijn. Hieronder staan de belangrijkste thema’s (gerangschikt op alfabet) toegelicht.
Arbowetgeving
In de wetgeving rond arbeidsomstandigheden (Arbowet, Arbobesluit en Arboregeling) staan regels voor werkgevers en werknemers om de gezondheid en veiligheid van werknemers te bevorderen. Hieronder valt ook sociale veiligheid, een werkklimaat waarin medewerkers zich durven uitspreken. En dat is ook belangrijk in het kader van professionele tegenspraak en leiderschap.
Arbocatalogus
Vanuit de Arbowetgeving zijn werkgevers verplicht arbocatalogi te maken. A&O fonds Gemeenten heeft voor de gemeentelijke sector arbocatalogi gemaakt op de onderwerpen Beeldschermwerk, Fysieke belasting, Agressie en geweld en Werkdruk. Deze arbocatalogie zijn goedgekeurd door SZW. Ze zijn te vinden in de Arbocatalogus.
Professionele tegenspraak is niet alleen gebaat bij een interne cultuur waarin medewerkers zich kunnen uitspreken, maar ook een veilige werkomgeving, waar een duidelijk beleid bestaat rond ‘agressie en geweld’ van inwoners jegens de ambtenaar. Professionele tegenspraak mag namelijk nooit op onheuse manier worden afgedwongen door een inwoner.
Integriteit
Integer handelen is niet gelijk aan, maar raakt wel aan professionele tegenspraak en leiderschap. Elke gemeentelijke organisatie zal hier op verschillende manieren aandacht voor hebben. Mocht je op zoek zijn naar informatie en hulp om zelf een integriteitsbeleid en gedragscode op te zetten? Ga dan naar deze VNG-webpagina.
Ongewenst gedrag
Professionele tegenspraak is gebaat bij een cultuur waarin medewerkers zich kunnen uitspreken. Soms wordt een medewerker daarin gehinderd, door bijvoorbeeld ongewenst gedrag binnen de organisatie. Op 1 januari 2007 is een Landelijke Klachtencommissie Ongewenst Gedrag voor de Decentrale Overheid (LKOG) ingesteld door het College voor Arbeidszaken van de VNG.
Deze commissie onderzoekt klachten van medewerkers over ongewenst gedrag (discriminatie, (seksuele) intimidatie, agressie en pesten). Op deze pagina vind je meer informatie over deze commissie, hoe jouw organisatie zich daarbij kan aansluiten (instemming van de OR nodig) en hoe een melding kan worden gedaan:
Ondernemingsraad
De ondernemingsraad heeft een rol bij de naleving van de Arbowetgeving, ook als het gaat om sociale veiligheid op het werk, zowel waar het gaat om beleid, als waar het gaat over de ervaring van medewerkers op dit vlak. Via deze weg heeft de OR ook medezeggenschap en invloed op de cultuur waarbinnen professionele tegenspraak en leiderschap gedijt.
RI&E
Op grond van de Arbowetgeving is een werkgever verplicht een inventarisatie te doen van de gevaren en risico’s op de werkvloer: de RI&E. Hier worden alle aspecten van het werkproces in kaart gebracht, inclusie fysieke, psychosociale en ergonomische risico’s. A&O fonds Gemeenten heeft een RI&E voor Gemeenten gemaakt.
Deze is toegespitst op de risico’s bij gemeenten, geeft overzichtelijke rapporten, is per afdeling uit te voeren, bevat zelf aan te passen vragenlijsten en de maatregelen kunnen worden toegekend aan de intern verantwoordelijke. Meer over de gemeentelijke RI&E vind je hier:
Vertrouwenspersoon
De Arbowetgeving verplicht werkgevers onder andere om hun medewerkers te beschermen tegen psychsociale arbeidsbelasting. Zij moeten hiervoor beleid opstellen en uitvoeren. Het aanstellen van een vertrouwenspersoon kan hier onderdeel van zijn. Deze vertrouwenspersoon is er voor medewerkers die een melding hebben over ongewenst gedrag, zoals agressie of geweld of pesten. Er ligt een wetsvoorstel over het verplicht stellen van een vertrouwenspersoon.
