De Omgevingswet (OGW) komt er aan en brengt drastische veranderingen of beter gezegd vernieuwingen met zich mee. Hoe bereid je jezelf daar als bestuurder, als ambtenaar en als gemeente op voor?
Twee OMOOC-series OGW ter informatie en inspiratie
Massive Online Open Course, dat is waar MOOC voor staat. De O staat voor ‘overheid’. Op een eigentijdse manier voorziet een OMOOC je van frisse inzichten over verschillende onderwerpen binnen het openbaar bestuur.
Voor de komst van de Omgevingswet zijn door het A&O fonds Gemeenten, A&O-fonds Waterschappen, A&O-fonds Provincies en het programma Aan de Slag met de Omgevingswet speciaal twee OMOOC-series ontwikkeld.
OMOOC-serie 1: ‘Anders werken door Omgevingswet’
Deze serie is gemaakt in 2017 en gaat vooral in op wat de nieuwe wet inhoudt en wat het voor jou als ambtenaar betekent.
OMOOC-serie 2: ‘Anders samenwerken door Omgevingswet’
Deze serie is gemaakt in 2019 en laat vooral praktische voorbeelden zien, die tonen hoe er aan hand van de Omgevingswet een nieuwe vorm van samenwerken kan ontstaan.
Het doel van de OMOOC’s
Iedereen werkzaam in de keten informeren en inspireren om aan de slag te gaan met de nieuwe mogelijkheden die de Omgevingswet biedt. En samen met de bijbehorende toolkit willen we vooral de dialoog over het Anders samenwerken binnen de nieuwe wet op gang brengen.
De Omgevingswet integreert 26 wetten op het gebied van de fysieke leefomgeving. Om de invoering van de Omgevingswet tot een succes te maken is een andere manier van werken noodzakelijk. Dit stelt eisen aan de organisatie in het algemeen, maar ook aan de overheidsprofessional als individu.
Met deze vierdelige OMOOC-serie willen A&O fonds Gemeenten, de VNG en het Programma Aan de Slag met de Omgevingswet samen een impuls geven aan het verandertraject dat de gemeenteambtenaar doorloopt op het gebied van inhoud, netwerk en vaardigheden, met als doel om hem of haar anders te leren werken.
De serie bestaat uit 4 onderwerpen:
- Inzicht 1: Wat brengt de Omgevingswet?
- Inzicht 2: Rollen veranderen, patronen doorbreken
- Inzicht 3: Krachtig samenspel, integraal samenwerken
- Inzicht 4: Het gesprek bij de Omgevingswet
De OMOOCS kun je in principe los van elkaar en in een willekeurige volgorde bekijken. Voordat je begint, bekijk hieronder de introductievideo.
Inzicht 1: Wat brengt de Omgevingswet?
Edward Stigter licht toe wat de Omgevingswet zoal gaat veranderen
De invoering van de Omgevingswet door de overheid zou de regelgeving omtrent ruimtelijke ontwikkeling moeten vereenvoudigen en ze bundelen tot één overzichtelijke wet. Maar wat zijn nu de precieze voor- en nadelen? Waarom is de Omgevingswet nodig en waartoe zal de invoering van deze nieuwe wet leiden? In dit inzicht wordt besproken wat de motivaties zijn achter de invoering van de Omgevingswet, wat de positieve en negatieve gevolgen kunnen zijn en hoe je hier als bestuurder of organisatie mee om kunt gaan.
Inzicht 2: Rollen veranderen, patronen doorbreken
Friso de Zeeuw en Thijs Homan zetten uiteen welke veranderingen er binnen de organisatie nodig zijn voor een succesvolle implementatie van de Omgevingswet
Voor gemeenten en ambtenaren zal er met de komst van de Omgevingswet veel veranderen, dat vraagt op een andere manier van werken en een andere mentaliteit. Maar wat voor mentaliteit is er nodig? Hoe kun je als ambtenaar of organisatie zorgen dat de Omgevingswet zo succesvol mogelijk wordt geïmplementeerd. En hoe kun je als gemeentelijke organisatie deze veranderingen faciliteren en deze zonder al te veel moeilijkheden ondergaan. Al deze vragen zullen in dit tweede inzicht aan bod komen.
Inzicht 3: Krachtig samenspel, integraal samenwerken
Een initiatief in de 'geest van de Omgevingswet’ kwam binnen bij gemeente Breda. Welke lessen heeft zij geleerd?
De Omgevingswet vraagt dat overheden nauwer samen gaan werken met zowel private als publieke initiatiefnemers. Maar hoe zorg je er voor dat een dergelijke samenwerking soepel en zonder al te veel horten en stoten verloopt? En wat zijn de grote voordelen van een nauwe samenwerking? Dit derde inzicht in de reeks 'Wat brengt de Omgevingswet?' bekijkt de casus Markdal, waarin er tussen de gemeente Breda, de gemeente Alphen-Chaam en de Vereniging Markdal nauw is samengewerkt om in samenspel toe te werken naar een eindresultaat waarin ieders belangen worden behartigd.
Inzicht 4: Het gesprek bij de Omgevingswet
Hans Alberse en Tica Peeman bieden concrete handvatten om het gesprek aan te gaan over wat de Omgevingswet verandert
Waar eerst vooral procesmatig werk en starre procedures de voertaal waren vereist de Omgevingswet veel meer spelingsruimte en samenwerking met burgers. Maar daarvoor is het wel van belang dat de overheid en de burgers elkaar bergrijpen en met elkaar door één deur kunnen. Ook moeten ambtenaren meer betrokken raken bij hun projecten en bij de leefwereld om hen heen. Dit alles vergt een verandering in de manier van werken die begint met het gesprek bij de Omgevingswet. In dit vierde en laatste inzicht van de reeks 'Anders werken door de Omgevingswet' bespreken Hans Alberse en Tica Peeman wat er nodig is om dit gesprek aan te gaan en geven ze concrete tips over hoe dit gesprek het best te voeren.
De Omgevingswet betekent dat je op een andere manier gaat samenwerken. Zowel intern, met ketenpartners, als met de maatschappij. Ben jij al bewust bezig met communicatie in een samenwerking? Welke rol kies jij bij de start van een nieuwe opgave?
Met deze zesdelige OMOOC-serie willen A&O fonds Gemeenten, de VNG en het Programma Aan de Slag met de Omgevingswet samen een impuls geven aan het verandertraject dat de gemeenteambtenaar doorloopt op het gebied van inhoud, netwerk en vaardigheden, met als doel om hem of haar anders te leren samenwerken.
In deze OMOOC laten we je zes praktische voorbeelden zien, die tonen hoe er aan hand van de Omgevingswet een nieuwe vorm van samenwerken kan ontstaan.
De serie is onderverdeeld in:
- Samenwerken in de keten
- Samenwerken in de organisatie
- Samenwerken in de maatschappij
De OMOOCS kun je in principe los van elkaar en in een willekeurige volgorde bekijken. Voordat je begint, bekijk hieronder de introductievideo.
1. Samenwerken in de keten
Deel 1: 'Hoe het bovengronds brengen van een beek om een intensief samenspel vraagt.'
Een waterschap koesterde al langer de wens om een beek - die zich gedeeltelijk ondergronds bevindt - weer bovengronds te krijgen. Tot voor kort zonder succes. Onlangs ontstond er toch er concrete kans, vanwege de uitbreidingsplannen van een plaatselijk bedrijf. Om die uitbreiding mogelijk te maken, is natuurcompensatie nodig. Het bovengronds brengen van de beek kan een goede invulling zijn van die natuurcompensatie. Het plan vraagt om een intensief samenspel tussen de gemeente, de provincie, het waterschap, het bedrijf en de omgeving.
Deel 2: Een integrale Omgevingsvisie opstellen met de Bouwsteen Water en Klimaat
In Limburg liggen 31 gemeenten en één waterschap. Op veel plekken wordt gewerkt aan het opstellen van Omgevingsvisies en Omgevingsplannen. Deze moeten integraal van aard zijn. Om vijftien gemeenten hierbij te ondersteunen, heeft het waterpanel Noord-Limburg de 'Bouwsteen Water en Klimaat' ontwikkeld. Hierin staan kant-en-klare elementen ten aanzien van verschillende facetten van water die in die Omgevingsvisies en -plannen kunnen worden opgenomen. Zo hoeft elke gemeente niet zelf het wiel uit te vinden en, belangrijker nog, er ontstaat tijd en ruimte om maatwerk te leveren, omdat de basis al goed beschreven staat in de bouwsteen.
2. Samenwerken in de organisatie
Deel 1: Heldere afspraken, rollen en verantwoordelijkheden in Culemborg
De ontwikkeling van de woonwijk Parijsch in gemeente Culemborg is een grootschalige gebiedsontwikkeling die al lange tijd loopt. Hiervoor zijn langlopende en uitgebreide contracten tussen de ontwikkelaar en de gemeente opgesteld. Deze samenwerking is zeker geen vanzelfsprekendheid. De ambtelijke organisatie is op een gegeven moment in een toetsende rol geplaatst, waardoor haar invloed beperkter werd. Met het voortschrijden van de tijd werd steeds duidelijker dat de afspraken, zoals vastgelegd in het contract, niet leiden tot wenselijke gebiedsontwikkeling. De ambtelijke organisatie heeft hier meermalen over aan de bel getrokken, maar is daarin niet gehoord. Het contract was immers leidend en daarin stonden andere afspraken. Recentelijk echter, onder andere door een motie in de gemeenteraad, is besloten de samenwerking te evalueren. Er is daarbij aangestuurd op het opnieuw helder krijgen van gemaakte afspraken, rollen en verantwoordelijkheden, met een heroriëntatie tot gevolg.
Deel 2: Knelpunten in de ruimtelijke ontwikkeling in een vroeg stadium tackelen met het Provinciaal Initiatieven Platform (PRIP).
De implementatie van de Omgevingswet is onlosmakelijk verbonden met een veranderende werkwijze in organisaties. Deze veranderende werkwijze was voor de Provincie Noord-Holland reden om het Provinciaal Initiatieven Platform (PRIP) op te richten. Een PRIP-overleg is een werkwijze om mogelijke knelpunten in de ruimtelijke ontwikkeling van een gebied in een vroeg stadium te tackelen. Alle verschillende beleidsvelden zitten bij een PRIP-overleg aan tafel om ervoor te zorgen dat een gemeente of een initiatiefnemer snel duidelijkheid van de provincie krijgt betreft haar plannen in de genoemde ruimtelijke ontwikkeling.
Het is de verantwoordelijkheid van alle betrokken ambtenaren om erbij te zijn als een onderwerp besproken wordt waar zij iets van weten of vinden. Met behulp van kaartmateriaal wordt aan alle beleidsvelden het podium gegeven. Na iedereen gehoord te hebben, neemt de directeur aan het eind van een PRIP-overleg een besluit over het ambtelijk standpunt van de provincie. Het PRIP is opgezet en wordt uitgevoerd door medewerkers van de provincie zelf. De casuïstiek wordt voorafgaand aan het overleg verspreid via het intranet en door MT-leden zelf.
3. Samenwerken in de maatschappij
Deel 1: Samenwerking met Bloei & Groei bij het ontstaan van een buurtmoestuin.
Buurtwerkkamer De Handreiking was al enige tijd bezig met een buurtinitiatief om een buurtmoestuin op te zetten op een braakliggend stukje grond aan de Hoptille (H-Buurt, Amsterdam Bijlmer). Nadat hier in eerste instantie positief op werd gereageerd door de buurt, bleek het realiseren van de moestuin lastig toen de grond voorbereid zou worden. Men was er onder andere bang voor dat een onlangs ontstane rattenplaag terug zou komen. Omdat het initiatief niet door weerstand mocht sneuvelen, is de hulp van Bloei & Groei ingeroepen. Bloei & Groei is een organisatie die zich inzet voor een groene omgeving waar vrouwen uit de buurt tot bloei komen.
Deel 2: Een visie met draagvlak in de voormalig gemeente Korendijk.
Vijf jaar geleden is de Werkgroep Overlast Nieuwendijk (WON) in het leven geroepen door verontruste inwoners van het buurtschap Nieuwendijk in de voormalig gemeente Korendijk. De aanleiding was grote overlast van parkerende bezoekers die met de pont naar eiland Tiengemeten gingen. Eiland Tiengemeten is eigendom van Natuurmonumenten. De WON en Natuurmonumenten zijn op dat moment in gesprek gegaan om hier oplossingen voor te bedenken. Daaruit is een prettige samenwerking ontstaan. De WON heeft zich inmiddels omgedoopt tot Werkgroep Omgeving Nieuwendijk. In 2018 heeft gemeente het initiatief genomen om met het buurtschap, ondernemers, Natuurmonumenten en andere betrokkenen in gesprek te gaan over een visie voor dit gebied. Het eigen DNA van het buurtschap was daarvoor de belangrijkste leidraad.
Tijdens of na het bekijken van OMOOC Anders Samenwerken, kun je zelf met je team aan de slag gaan met deze Toolkit.
Waar helpt de toolkit bij
Succesvol samenwerken is afhankelijk van een combinatie van drie bouwstenen:
- Inhoud
- Proces
- Relatie
Inhoud gaat over de opgave. Wat willen we bereiken en waarom? Ook de (bestuurlijke) kaders en ieders individuele bijdrage aan de opgave zijn hierbij belangrijk.
Proces (of procedure) gaat over wie er betrokken is en vanuit welke rol, maar ook het organiseren van besluitvorming en bestuurlijk draagvlak.
Relatie gaat over hoe je met elkaar omgaat, het vertrouwen dat je met elkaar opbouwt en je persoonlijke houding en gedrag.
Deze drie essenties zijn vaak teruggekomen in de inzichten van de OMOOC-serie Anders samenwerken. In de video hieronder worden ze nog éénmaal herhaald, waarna uitgelegd wordt hoe je zelf aan de slag kunt gaan met onze speciaal ontwikkelde toolkit.
Toolkit OMOOC Omgevingswet
De toolkit, bestaat uit een set van 16 kaarten met vragen en een format om inzichten en goede voornemens op vast te leggen. Je kunt deze gebruiken tijdens een (team)overleg om het thema samenwerken te verdiepen en hierdoor de samenwerking intern en extern te verbeteren.
