Met een systemische opstelling worden de ontdekkingsreizigers van Expeditie 2054 flink uit hun comfortzone gehaald. “Wil jij de toekomstige generatie representeren? En jij de gemeente, en jij dat wat er is? Ga maar in het veld staan en voel of je goed staat.” Wat scheelt is dat de helft van de deelnemers ervaring hebben met systeemopstellingen, bijvoorbeeld van familie of een organisatie.
Tijdens de Dutch Design Week organiseerde A&O fonds Gemeenten een bijzondere bijeenkomst: Expeditie 2054. Op deze dag verkenden we samen met een select gezelschap van gemeenteambtenaren en toekomstdenkers hoe de overheid zich in de komende 30 jaar kan ontwikkelen. Dit is een verslag van één van deze verkenningen.
Voordat deelnemers daadwerkelijk de cirkel -in jargon het veld- betreden, krijgen ze kort uitleg van workshopleiders en systeemopstellers Wendelien Nomden en Irma Arts. “Iedereen maakt onderdeel uit van allerlei systemen: van een familie, een voetbalclub, een samenleving of een organisatie. En een systeem werkt alleen optimaal als er drie principes op orde zijn. Er moet een balans van geven en nemen zijn, de volgorde of de ordening moet kloppen en er moet voor iedereen een plek zijn in het systeem. Met een systeemopstelling kun je onderzoeken of die principes op orde zijn.
Door representanten op te stellen voor de verschillende elementen maak je zichtbaar wat er gaande is in een systeem. Het is een manier om diepere patronen bloot te leggen. Dat wat er is zal zich ontvouwen,” aldus Arts. Veel mensen knikken, willen meedoen en geven zich over aan de meditatie van Nomden die volgt. Slechts een enkeling kijkt de kring rond en trekt een wenkbrauw omhoog. “Dit is zo abstract, ik moet eerst aankijken wat hier gaande is voordat ik me overgeef.”
Opgefokte samenleving
Als de daadwerkelijke opstelling start, stelt Arts de deelnemers gerust. “We gaan verkennen wat het systeem zegt, wat er is en wat er kan. Laat je leiden door je voeten en je lichaam, ervaar wat er gebeurt en weet dat het niet fout kan gaan.” Vervolgens worden allerlei elementen in het veld gebracht.
De een is ‘de gemeente’, een ander ‘de toekomstige generaties’, de derde ‘dat wat er is’. Het idee van een opstelling is dat de representanten zich tot elkaar gaan verhouden. En dit is ook precies wat er gebeurt. De ‘gemeente’ plaatst zichzelf best ver van de andere representanten. ‘Dat wat er is’ voelt vooral dat zijn benen heel zwaar zijn. De toekomstige generatie ervaart de gemeente als een groot zwaar blok dat niet beweegt.
Dan wordt een representant ingebracht die meteen begint te huilen. Tot haar eigen verbazing. En zo gebeurt er een krap uur van alles binnen de opstelling. De ‘samenleving’ voelt zich opgefokt en zegt dat iedereen lijkt te vergeten waar het eigenlijk allemaal om draait. De gemeente: “Ik hoor de samenleving en ik wil ernaartoe draaien. Ze heeft gelijk: we zijn te veel bezig met ons eigen systeem.” En pas als de ‘toekomstige generatie’ gaat lopen, wordt ze opgemerkt door de gemeente. “Ik zag haar nog niet, ik was vooral gefocust op de ‘huidige samenleving’. En er wordt me een bepaalde macht toegekend, maar heb ik die macht eigenlijk wel? Zoveel kan ik ook weer niet doen.”
Tijd verspillen
Terugkijkend op de opstelling blijkt de rol van de gemeente interessant. Een van de deelnemers vraagt zich naar aanleiding van de opstelling af hoe je als gemeente relevant blijft. “Ik besef dat we veel meer naar buiten moet kijken. En onderzoeken: wie bereik je en wie bereik je niet, wie blijft ongezien, welke stappen kun je zelf maken.” Ook wordt ervaren dat we tijd verspillen. “Het lijkt wel alsof de gemeente vooral met zichzelf bezig is, terwijl er zoveel gaande is in de buitenwereld. Het voelt nietig, dit is echt een signaal dat we ons meer bewust moeten zijn van de buitenwereld.” Een ander is het opgevallen dat er weinig vanzelfsprekend was tussen de verschillende representanten. “Steeds moest gevraagd worden waarom iemand niet keek, iets niet zei. De communicatie behoefte steeds verduidelijking.”
Het lijkt wel alsof de gemeente vooral met zichzelf bezig is, terwijl er zoveel gaande is in de buitenwereld.
In- en uitsluiting
De deelnemer die de gemeente representeerde kijkt ook terug op zijn rol. “Ik voelde vooral dat er heel veel krachten aan me trokken, maar dat ik me niet goed wist te verhouden tot al die elementen. Ik ervoer veel ongemak, ook al omdat ik me als gemeente tamelijk log voelde. De gemeente heeft met van alles iets te maken, maar uiteindelijk kan een gemeente ook niet zo heel veel, zeker niet met zoiets abstracts als de toekomst.
Die machteloosheid voelde ik wel. En Ik ben benieuwd wat ik hier als individuele ambtenaar mee kan.” Arts en Nomden zagen dat er voortdurend in- en uitsluiting plaatsvond. “De toekomstige generatie wilde zelfs de hele opstelling uit: als jullie me niet zien, dan ga ik wel weg. Zo had dat element veel macht. Verder was er ook best veel irritatie en oordeel: er wordt veel naar de ander gekeken. Dat is interessant, want in ieder systeem geldt dat je zelf je rol moet nemen en in beweging moet komen als je iets wil. De verandering die je wil, begint altijd bij jezelf.”
Goede voorouder
Workshopleiders Nomden en Arts benadrukken na afloop dat mensen vooral niet te veel moeten gaan nadenken over wat ze net hebben meegemaakt. “Laat het inzinken, probeer het niet meteen te vertalen naar jouw organisatie of rol, maar ontdek langzaam wat jouw bijdrage kan zijn als goede voorouder voor de toekomst. En ga het doen. Neem vooral kleine stappen. Vertrouw erop dat na iedere stap een nieuwe optie zal opdoemen. En weet, met veel kleine stappen bereik je meer dan eindeloos nadenken over die ene grote stap.”
Dossier Toekomst
Bezoek nu ons Dossier Toekomst. Dé plek waar we samen een blik werpen op de toekomst van gemeentelijke organisaties en het werk van ambtenaren. De wereld verandert sneller dan ooit en gemeentelijke organisaties moeten mee veranderen.
Hoe ziet je werk er over vijf, tien of zelfs dertig jaar uit? Hier ontdek je hoe gemeenten zich voorbereiden op deze nieuwe realiteit.
Je vindt inspirerende voorbeelden, praktische handvatten en verhelderende inzichten over de toekomst van gemeentelijk werk. We laten zien hoe experts en innovatieve gemeenten nu al met deze onderwerpen aan de slag gaan.
