"Omdat de invoeringsdatum snel dichterbij komt, hebben we besloten snellere stappen bij de invoering van de Omgevingswet te maken. Daarbij kijk ik vooral naar de behoefte van onze medewerkers en naar wat er in de organisatie nodig is". Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier (HHNK) heeft een eigen aanpak gekozen voor de invoering van de Omgevingswet. Saar Foeken, HHNK programmamanager Omgevingswet, vertelt over hun methoden en implementatie.
De invoering van de Omgevingswet is voor iedereen onwijs uitdagend. Aan de voorkant kunnen mensen mooie woorden hebben en grote stappen willen zetten. Maar als iets dichtbij komt, wordt het ook spannend.
Bij HHNK hebben we binnen het programma Omgevingswet gekozen voor de sporen Juridisch, Digitaal, Organisatie en Externe samenwerking en participatie. Elk spoor heeft een projectleider. Zelf ben ik projectleider van het spoor Organisatie. Daarbij proberen we de producten te verweven met de cultuurkant; immers 80% van de transitie is cultuur.
"We hebben vervolgens een methodiek opgesteld en die verbonden met bestaande methodieken rondom besluitvorming. Denk aan BOB (beeldvorming, oordeelsvorming en besluitvorming) en Deep Democracy, een methode die ervoor zorgt dat zoveel mogelijk voors en tegens bij de besluitvorming zijn betrokken".
Overheden moeten zelf invulling aan de Omgevingswet geven en schaken daarom op verschillende borden. Dat is mooi, maar voor de meesten van ons is dat ook een spannende stap. Als je niet uitkijkt, kun je elkaar flink in de greep houden. Wat helpt, is 'klein' beginnen. Bijvoorbeeld bij het aanwijzen van locaties voor steigers en woonboten. Dat lijkt simpel, maar voor een waterschap zit daar veel aan vast. Door de Omgevingswet daarbij concreet te maken, kun je stappen maken."
Met elkaar in gesprek voor meer betrokkenheid
"Ons team is direct gestart met sessies om de organisatie bij het programma te betrekken. Dan zie je dat mensen het vooral lastig vinden om de vertaalslag te maken van de Omgevingswet naar wat die voor hun eigen rol betekent. Hiervoor nemen we in groepen praktijksituaties door.
Op dit moment zijn we bezig met een trainingsprogramma rondom het socratisch gesprek, oftewel het leren stellen van prikkelende vragen. Hiermee bieden we collega’s handvatten om uit te leggen waarom bepaalde regels wel of niet worden gevolgd. In de training laten we ze aan de hand van een praktijkgeval nadenken over vragen als: hoe zou ik hierin hebben gehandeld, en wat is mijn morele dilemma?
Inzicht in eigen handelen
Het wisselen van perspectief is een andere belangrijke vaardigheid. Net zoals het vragen naar onderliggende waarden: wat maakt dit belangrijk? Vanuit die waarden formuleer je met elkaar kaders om te handelen: wat moet ik doen, hoe draagt dit bij en waar moet ik van wegblijven.
Dit geeft ook inzicht in je eigen handelen in relatie tot de veranderingen die op je afkomen. Het maakt duidelijk wat je al weet en wat je lastig vindt. Zo sturen we aan op verandering in houding en gedrag. Dat moeten al onze mensen – ook het management – voelen en ervaren. Iedereen moet zich uitspreken, wat soms confronterend is. Als er een casus op tafel ligt, wordt er al snel gezegd: 'jongens, gaan we het hier nu echt over hebben? Dat lossen we toch gewoon op?' Dan benadrukken we dat je best eerst vragen mag stellen en niet direct in de oplossingen hoeft te duiken.
Binnen onze organisatie weten we elkaar steeds beter te vinden wanneer we de vragen beantwoorden waarvoor de Omgevingswet ons stelt.
We weten elkaar te vinden
Binnen onze organisatie weten we elkaar steeds beter te vinden wanneer we de vragen beantwoorden waarvoor de Omgevingswet ons stelt. Daar hoort een andere houding bij. Niet de regels staan centraal, maar wat er nodig is. Een bestuurder kan bijvoorbeeld roepen dat hij of zij iets wil toestaan, en dan vragen wij: wat ga jij als bestuurder doen om dat mogelijk te maken voor je medewerkers? Of: hoe neem je de doelen en belangen van de ander mee?
Begrip krijgen voor verschillende perspectieven en belangen met behulp van een socratisch gesprek, hebben we ook met inwoners gedaan. Bijvoorbeeld door iemand uit te nodigen die tegen nogal wat weerstand aanliep bij ons Hoogheemraadschap. We hebben eerst naar haar geluisterd en daarna vragen gesteld. Ook weer zonder een oordeel of verwijten. Het maakt enorm veel indruk om het verhaal van de andere kant te horen."
Samenwerken begint met respect
"Hoewel iedereen meestal voor samenwerking is, kunnen er ook dingen in de weg zitten. Het is lastig samenwerken als je het gevoel hebt dat iemand iets gaat vinden van je werk. Bijvoorbeeld een collega of ketenpartner. Dan valt of staat de samenwerking met hoe goed je met die persoon door een deur kunt. Of je verschil van inzicht vanuit de relatie kunt oplossen. In Deep Democracy-taal zeg je: gaaf die verschillende perspectieven, dat verrijkt je idee! Je moet dit alleen wel een aantal keren ervaren om het zo te kunnen zien. Anders trap je in de valkuil van het verdedigen van je eigen standpunten en die van je organisatie. Als je niet uitkijkt, gaat de samenwerking snel verharden en zit je weer op je eigen taak. Ik geloof erin dat als je je met respect over dingen uitspreek, dat veel oplost en de samenwerking ten goede komt."
Overzicht en wendbaarheid zijn nodig
"De invoering van de Omgevingswet is voor iedereen onwijs uitdagend. Aan de voorkant kunnen mensen mooie woorden hebben en grote stappen willen zetten. Maar als iets dichtbij komt, wordt het ook spannend. Het speelveld van de Omgevingswet is al groot, maar hangt ook nog eens samen met andere thema's, zoals de Regionale Energie Strategie en de digitale transformatie. Er is daarom behoefte aan overzicht. Dat vraagt om een verhaal, uitleg en herhaling. Ik kan het wel een logische verandering vinden, anderen zien het als extra werk. Ons verhaal is dat de Omgevingswet de motivatie en het middel is om andere opgaven op te pakken.
Geef ruimte
Oordeel niet en geef ruimte aan elkaars standpunten. Iedereen doet vanuit de beste intenties zijn of haar werk. Dan is het vooral de kunst hoe je vanuit die wetenschap een beweging maakt naar een andere aanpak. Dat draagt bij aan de opgave waarvoor we samen staan. En meer dan ooit voel ik dat blijvende wendbaarheid nodig is: de vaardigheid om te vernieuwen, je aan te passen en snel te veranderen. Stel je daarop in en haal er de mooie dingen uit. Een conflict hebben is niet erg, als je maar de intentie hebt om naar elkaar toe te komen. Blijf luisteren en vragen. Het is juist interessant omdát het af en toe schuurt.
De Omgevingswet raakt iedereen en steeds op andere manieren dan je van tevoren denkt. Er wandelen allerlei (keten)partners door het speelveld. Die onvoorspelbaarheid vind ik boeiend en verrassend. Als je daarmee kunt omgaan, maak je de transitie naar de bedoeling van de Omgevingswet."
Best practice
Best practices zijn populair. Voor elk vraagstuk is er wel iemand die beweert er één te hebben. Als jij met hetzelfde vraagstuk worstelt, kun je soms teleurgesteld raken. Het verhaal van de ander sluit net niet aan bij jouw situatie. Toch kun je van elk praktijkverhaal iets leren. Door jezelf de vraag te stellen: 'wat maakt dit wel of geen best practice voor mij?' Dan heb je criteria waaraan de oplossing voor jouw vraag moet voldoen.
