De arbeidsmarkt anno 2023 is krapper dan hij de afgelopen 50 jaar is geweest. De impact op gemeenten is groot: zij kampen met onvervulbare vacatures en dienstverlening die in het gedrang komt. Hoe kun je hier het beste mee omgaan? Hierover werd gesproken tijdens het bestuurdersdiner op 28 september dat werd georganiseerd door de VNG en A&O fonds Gemeenten.
Bij het diner waren twee experts aanwezig die hun licht lieten schijnen op de gemeentelijke arbeidsmarktkrapte. Rob Witjes, arbeidsmarktexpert bij het UWV, benadrukte de oververhitting van de arbeidsmarkt en gaf aan dat deze situatie niet op korte termijn gaat veranderen.
Krapte is structureel
Sterker nog, door de toenemende vergrijzing is de krapte van structurele aard. Dit speelt bij gemeenten nog sterker blijkt uit de Personeelsmonitor Gemeenten. In de gemeentelijke sector is 61% van de medewerkers 45-plus, terwijl dit voor de gehele Nederlandse werkzame beroepsbevolking rond de 42% is.
Als gemeenten voldoende personeel willen houden moeten ze echt aan de bak, aldus Witjes. Volgens hem zijn de oplossingen grofweg in te delen in drie categorieën: behoud, nieuw talent aanboren en werk anders organiseren.
Prof. dr. Annet de Lange, senior adviseur arbeidsmarktvraagstukken bij Berenschot, beaamde de boodschap van Witjes. Zij ziet in de praktijk dat gemeenten nog vaak op basis van oude HR-werkwijzen zijn georganiseerd. Volgens De Lange zit de sleutel voor de arbeidsmarktkrapte dan ook in innovatiever en anders werken. Ze accentueerde dit met drie pijlers: anders werven, werk anders organiseren en binden en boeien.
De deelnemende bestuurders en directeuren uit de gemeentelijke sector gingen met elkaar en de aanwezige experts in gesprek. Dit gebeurde in kleinere setting aan tafel, maar ook plenair onder begeleiding van dagvoorzitter Nathan de Groot. Er zijn ervaringen uitgewisseld en opvallend veel oplossingen aangedragen. Hieronder een thematisch overzicht van de onderwerpen die vaak ter sprake kwamen.
Goed werkgeverschap
Om medewerkers aan te trekken en te behouden draait het al tijden niet meer alleen om een hoger loon. Volgens Witjes is ‘aandacht geven’ het belangrijkst: “Ga het gesprek aan met medewerkers over betrokkenheid, welzijn en werkdruk. En heb oog voor flexibele arbeidsvoorwaarden (zoals hybride werken) en ontwikkelmogelijkheden.”
De aanwezigen beaamden dit. Zo gaf een gemeente aan dat zij meer inzetten op een gunstige reiskostenvergoeding. Een andere deelnemer noemde het organiseren van een HR-inloopspreekuur om in te spelen op behoeften van medewerkers als voorbeeld. Ook de mogelijkheid om werk te combineren met mantelzorg werd genoemd.
Een andere manier om nieuwe medewerkers op een positieve manier te betrekken bij het werken bij een gemeente, is een ‘feestje’ maken van het afleggen van de eed.
Ga het gesprek aan met medewerkers over betrokkenheid, welzijn en werkdruk. En heb oog voor flexibele arbeidsvoorwaarden (zoals hybride werken) en ontwikkelmogelijkheden.
Duurzame inzetbaarheid
De gemeente Lingewaard deelde een mooi praktijkvoorbeeld op het gebied van job crafting. Met het project Sleutelen aan je baan deden 50-plus’ers vaardigheden op die gericht zijn op de eigen inzetbaarheid, vanuit persoonlijke waarden, ambities en interesses.
Het is een manier om de duurzame inzetbaarheid van medewerkers te vergroten. De aanwezigen deelden en beaamden het belang hiervan. Een andere bestuurder gaf aan in gesprek te gaan met oudere medewerkers en mensen die boventallig zijn. Hun inzet is vaak nodig op andere gebieden en dit is meestal ook mogelijk, gaf hij aan. “Je hebt deze hulpsinterklazen echt nodig”, aldus de bestuurder. Het sluit aan bij wat expert Annet de Lange vertelde over het belang van ouderen. Zij stimuleerde de aanwezigen ouderen als kracht en kansgroep te zien. “De innovatie is om ouderen als talent te zien en te behouden.”
Welke arbeidsmarktcijfers moet je als bestuurder kennen?
- Nederland heeft de afgelopen zeven kwartalen meer vacatures dan direct werklozen en staat hiermee samen met Duitsland en Tsjechië in de Europese top 3.
- Het Nederlandse werkloosheidcijfer is met 3,5% één van de laagste van Europa.
- 73% van de mensen tussen 15 en 75 jaar in Nederland werkt. Een groot deel echter parttime: bijna de helft van de werkenden werkt minder dan 35 uur. Geen enkel ander Europees land kent een dergelijk parttimepercentage. Patricia Honcoop, projectleider Arbeidsmarkt en Onderzoek bij A&O, gaf aan dat bij gemeenten 36 uur fulltime is. In 2022 werkte 59% fulltime en 41% parttime, oftewel minder dan 36 uur per week.
- Vergeleken met andere sectoren is het personeel bij gemeenten vergrijsd: 61% is 45-plus terwijl dit voor de gehele Nederlandse werkzame beroepsbevolking rond de 42% is.
Meten=weten
Vergelijk de HR-kengetallen van jouw gemeente met gemeenten in dezelfde gemeentegrootteklasse of op provinciaal niveau. Log in op het dashboard van de Personeelsmonitor.
Imago werken bij gemeenten
Een veelgenoemd onderwerp was het imago van gemeenten. Uit een onderzoek van A&O fonds Gemeenten blijkt dat 25% van de Nederlandse beroepsbevolking enthousiast is over het werken bij een gemeente. Tegelijkertijd blijkt dat gemeenten qua imago nog steeds worden gezien als log en traag. Zou een landelijke campagne om te werken bij gemeenten dit aantrekkelijker kunnen maken? Deze suggestie werd geopperd door meerdere deelnemers. Iemand anders stelde juist voor om de echte verhalen van medewerkers die bij je gemeente werken te delen en deze lokaal in te zetten als promotie.
Dat je actief bezig moet zijn met je werkgeversimago staat buiten kijf, benadrukte Annet de Lange. Een concrete tip is het organiseren van een open dag in het weekend, ook wel Inhousedag genoemd. Door bijvoorbeeld een interessante – en bekende – spreker in te zetten kun je veel mensen bereiken. De gemeenten Leiden, Noordoostpolder en Lingewaard hebben dit al met succes ingezet. En denk ook aan het inzetten van oud-medewerkers als ambassadeurs.
Werving tips
Uiteraard ontkom je als gemeente niet aan het werven van nieuw personeel. Er werden verschillende tips gedeeld:
- “Brede vijver"
Werf zo breed mogelijk en geef juist kandidaten met een minder logische achtergrond een kans. Neem bijvoorbeeld in je wervingstekst op dat je een half uur vrijblijvend (digitaal) kennis kan maken. In Midden-Gelderland zijn verschillende stakeholders het project Samen voor een baan gestart. Hiermee worden juist mensen die een steuntje in de rug kunnen gebruiken bij de stap naar (ander) werk geholpen. Ook door middel van open hiring kun je laagdrempelig in contact komen met mensen die willen werken. - Vaardigheden
Rob Witjes noemde dat 63% van de overheidswerkgevers aangeeft dat andere competenties en vaardigheden in de komende vijf jaar belangrijker worden. Een suggestie: werven op vaardigheden in plaats van opleidingseisen. Zo maakt de gemeente Amsterdam bijvoorbeeld al gebruik van het skillspaspoort. - Strategisch personeelsplan
Regeren is vooruitzien. Het is slim om aan de slag te gaan met het opstellen én uitvoeren van een strategisch personeelsplan.
- Medewerkersreis
Annet de Lange adviseerde om de medewerkersreis in kaart te brengen. Rob Witjes sloot hierop aan en benadrukte het belang van een goede onboarding en inzet van een buddy bij het inwerken van een nieuwe medewerker. Ook adviseerde hij hen na 100 dagen werken te vragen naar hun ervaring. Sluit de functie aan bij de verwachting? Vraag om tips zodat leidinggevenden en HR-afdelingen hiermee hun voordeel kunnen doen. - Werf lokaal
Uit verschillende onderzoeken blijkt dat mensen het liefst werken op een goed bereikbare plek die niet te ver weg is. Er valt daarom veel voor te zeggen om lokaal te werven en in te zetten op een goede bereikbaarheid.
Programma Arbeidsmarktkrapte VNG
In januari 2024 start het programma Arbeidsmarktkrapte van de VNG. Gelieerd aan dat programma is de financiering en begeleiding van 15 pilots die bijdragen aan behoud, instroom of innovatievere bedrijfsprocessen om een eerste impuls te geven aan de ‘Statuur en aantrekkelijkheid’ van het werken in de gemeentelijke sector. Geïnteresseerd? Meld je dan aan via de link hieronder voor updates en ontvang een bericht wanneer de inschrijving van start gaat.
Organiseren en dienstverbanden
Andere voorbeelden waarbij werd stilgestaan zijn manieren om werk anders te organiseren en goed te kijken naar diverse vormen van dienstverbanden:
- Regionale flexpool
In West-Brabant wordt gewerkt met zogenaamde PuMa’s (Publiek Maatwerk), een flexpool van jonge professionals die tijdelijk zijn in te huren door gemeenten en samenwerkingspartners die zijn aangesloten bij Mobiliteitscentrum Regio West-Brabant. - Traineeships
Bied traineeships aan voor jonge professionals, met aansluitend een arbeidsovereenkomst. - Inzet gepensioneerden
Neem gepensioneerde medewerkers weer in dienst voor aantal dagen per week of als vrijwilliger. De gemeente Lopik heeft hier positieve ervaringen mee. - ZZP’ers
Misschien wel het heetste hangijzer van de avond: de inzet van zzp’ers. Ton Heerts, burgemeester van Apeldoorn en voorzitter van het College voor Arbeidszaken van de VNG, nam een duidelijke positie in. “De inhuur van zzp’ers werkt ontwrichtend in een organisatie. Hier moet echt een einde aan komen. We brengen als overheid geld naar de verkeerde mensen. Dit moeten we beperken tot piek en ziek”.
Niet alle aanwezigen waren het hier mee eens. Hoewel de inzet van zzp’ers wel regelmatig wordt ervaren als ‘ingewikkeld’ – denk aan het terug inhuren van een oud-medewerker – wordt er ook dankbaar gebruikgemaakt van hun inzet en expertise. Een directeur nam een andere positie in en gaf juist aan open te staan voor mensen die parttime in dienst zijn bij de gemeente en tegelijkertijd ook als zzp’er blijven werken voor andere opdrachtgevers.
Leiderschap
Hoe kun je het beste omgaan met de gemeentelijke arbeidsmarktkrapte? Een eenduidig antwoord is er niet. Wel is duidelijk dat leiderschap een cruciale rol speelt. Wat is de koers van je gemeente en wat zijn de prioriteiten? Het bepalen hiervan is geen sinecure en vraagt om lef en sterk leiderschap. Hetzelfde geldt voor het komen tot regionale samenwerking. Vergeet daarnaast niet de rol van leidinggevenden als het gaat om het uitdragen van het werkgeversimago. De boodschap die naar buiten wordt uitgedragen, moet van binnenuit kloppen. Hierin spelen leidinggevenden een belangrijke rol.
Het is duidelijk dat de krappe arbeidsmarkt een uitdaging voor gemeenten blijft. Tijdens het bestuurdersdiner bleek dat er gelukkig veel manieren zijn om als gemeente het verschil te maken. Dát gemeenten aan de bak moeten, was overduidelijk.
