Waar het UWV verwacht dat de arbeidsmarktkrapte in Nederland verder afneemt, is het aantal ontstane vacatures bij gemeenten echter flink gestegen, zo blijkt uit de Vacaturemonitor van A&O fonds Gemeenten die zich richt op het derde en vierde kwartaal van 2023. Dat verrast Rob Witjes, hoofd Arbeidsmarktinformatie en –advies bij het UWV, en verantwoordelijk voor het monitoren van de arbeidsmarktontwikkelingen in Nederland, niet.
We zien al langer dat gemeenten een andere trend volgen dan het landelijke gemiddelde. Dat heeft onder meer te maken met het feit, dat ze steeds meer taken op hun bordje krijgen.
De vergrijzende overheid
Uit de monitor blijkt niet voor welk deel van de vacatures sprake is van het vervangen van mensen, bijvoorbeeld wegens pensionering of anderszins vertrek uit de organisatie en voor welk deel het gaat om uitbreiding van het personeelsbestand omdat er meer werk is bijgekomen. De vergrijzing kan volgens Witjes een belangrijke oorzaak hebben in het vervangingsvraagstuk, waar gemeenten mee te maken hebben.
“De overheid is, naast het onderwijs, een van de meest vergrijzende sectoren. Tegelijkertijd hebben gemeenten moeite om jongeren tot 35 jaar te behouden, zo blijkt uit een eerdere A&O fonds Gemeenten publicatie, de Personeelsmonitor 2022. Gemeenten moeten concurreren met andere organisaties en bedrijven op een hele krappe arbeidsmarkt. Dat maakt het dus nog moeilijker als veel mensen met pensioen gaan en je daarnaast lastig jongere mensen kan binnenhouden.
Het is echt van belang dat gemeenten alles gaan doen om de mensen proberen te behouden. Wat ik opmerkelijk vind in de Personeelsmonitor 2022, die vorig jaar verscheen, is dat weliswaar zes op de tien gemeenten beleid heeft om jongeren binnen te halen, maar evenveel geen beleid heeft om ze te behouden. Je kan van alles doen om ze binnen te halen, maar als je onvoldoende oog hebt voor de achterdeur, heb je volgend jaar nog meer vacatures. Gemeenten moeten dus extra alert zijn op het behouden van hun medewerkers en dus het dichthouden van de achterdeur.”
Zes op de tien gemeenten heeft beleid om jongeren binnen te halen, maar evenveel [gemeenten] heeft geen beleid om ze te behouden.
Stage- en traineeplekken
Verder opvallend in de Vacaturemonitor noemt Witjes de daling in het derde kwartaal van het aantal nieuwe stage- en traineeplekken met 26 procent bij lokale overheden. De dalende trend is al langer gaande, stelt hij. De werkdruk en gebrek aan tijd voor een goede begeleiding van de stagiair of trainee wordt als mogelijke verklaring genoemd in de Vacaturemonitor.
“Dat verontrust me. Bij mij gaan er alarmbellen af. Het aanbieden van stage- en traineeplekken is noodzakelijk om nieuwe mensen binnen te halen en te behouden. Ik snap best dat mensen het te druk hebben om een stagiair goed te begeleiden, maar dit is wel een valkuil voor de langere termijn. Want juist met die stage- en traineeplaatsen investeer je in personeelsbeleid. Daarom doe ik graag de oproep: beste gemeenten, zullen we iets bedenken dat we in ieder geval niet traineeships en stageplekken naar de achtergrond gaan verschuiven? Bijvoorbeeld door als gemeenten meer onderling te gaan samenwerken in de begeleiding van stagiaires en trainees en het voor hen formuleren van gemeenschappelijke opdrachten, die voor deze gemeenten relevant zijn”
Dat verontrust me. Bij mij gaan er alarmbellen af. Het aanbieden van stage- en traineeplekken is noodzakelijk om nieuwe mensen binnen te halen en te behouden.
‘Laat zien wat je in huis hebt’
Want jonge mensen willen graag bij de overheid werken. Ze willen zich juist graag maatschappelijk inzetten, en financieel is het vaak ook goed geregeld. Dus hoe zorg je ervoor dat ze blijven? Witjes deelt een tip voor gemeenten uit een recent werkgeversonderzoek van UWV, onder meer onder werkgevers uit het openbaar bestuur. “Daaruit kwam naar voren dat steeds meer organisaties in hun werving vooral laten zien wat ze te bieden hebben. In plaats van vacatures uitschrijven waar je van alles in vraagt, laat je zien wie jij bent als gemeente, wat je wilt als gemeente. Laat zien dat je een interessante werkplek hebt, dat je hybride werkt of een maatschappelijk relevante positie in de aanbieding hebt. Zo kun je mensen aanspreken, zeker jongeren.”
Verder adviseert hij om open dagen te organiseren. “Zet de deuren open, laat mensen zien wat voor projecten er zijn, en hoe ze kunnen bijdragen. Of organiseer meeloopdagen, waar mensen een ochtend mee kunnen lopen op een afdeling. Door meer te laten zien wat je te bieden hebt, krijgen mensen een hele andere ervaring van de gemeente, dan de ervaring die ze bijvoorbeeld hebben rond de stroperige aanvraag van een paspoort. Laat een waakvlammetje aanwakkeren. Geef mensen het gevoel dat ze er ook willen werken.”
Meer perspectief voor zittend personeel
Een andere tip om mensen te behouden is door meer te kijken wat je al in huis hebt, gaat Witjes verder. “Als je bepaalde mensen zoekt, die je niet kunt vinden, kijk dan eens wie je al in huis hebt. Wellicht zijn er mensen binnen je team die het leuk vinden om nieuwe dingen te leren. Die krijgen dan extra energie in hun werk. Dan blijkt misschien dat je de vacature niet had hoeven opstellen. In je strategisch personeelsplan kun je kijken hoe je zittend personeel meer perspectief kunt bieden. Je kunt ze bijvoorbeeld vanuit een mbo-functie opschalen naar hbo-niveau. Kijk meer naar de vaardigheden, in plaats van alleen naar diploma's. Dit zie je ook breder op de arbeidsmarkt toenemen.”
Om mensen aan te trekken, kunnen gemeenten ook creatiever nadenken over hun vacatures zelf. Nog steeds hoor ik regelmatig, dat gemeentelijke werkervaring een vereiste is. Maar waar kun je dat opdoen? Witjes noemt de gemeente Zoetermeer als goed voorbeeld. “Die had de primeur binnen gemeenteland door open hiring toe te passen voor administratieve functies op het gebied van de inkomensondersteuning van hun burgers. Je zet een vacature uit en iedereen die denkt dat hij of zij dit aankan, mag reageren. Zelfs voor administratieve functies kregen ze meer dan 500 reacties. Als de nood hoog is, moet je creatief zijn. Dat vind ik een mooie ontwikkeling.”
Meer perspectief voor zittend personeel
Een andere tip om mensen te behouden is door meer te kijken wat je al in huis hebt, gaat Witjes verder. “Als je bepaalde mensen zoekt, die je niet kunt vinden, kijk dan eens wie je al in huis hebt. Wellicht zijn er mensen binnen je team die het leuk vinden om nieuwe dingen te leren. Die krijgen dan extra energie in hun werk. Dan blijkt misschien dat je de vacature niet had hoeven opstellen. In je strategisch personeelsplan kun je kijken hoe je zittend personeel meer perspectief kunt bieden. Je kunt ze bijvoorbeeld vanuit een mbo-functie opschalen naar hbo-niveau. Kijk meer naar de vaardigheden, in plaats van alleen naar diploma's. Dit zie je ook breder op de arbeidsmarkt toenemen.”
Om mensen aan te trekken, kunnen gemeenten ook creatiever nadenken over hun vacatures zelf. Nog steeds hoor ik regelmatig, dat gemeentelijke werkervaring een vereiste is. Maar waar kun je dat opdoen? Witjes noemt de gemeente Zoetermeer als goed voorbeeld. “Die had de primeur binnen gemeenteland door open hiring toe te passen voor administratieve functies op het gebied van de inkomensondersteuning van hun burgers. Je zet een vacature uit en iedereen die denkt dat hij of zij dit aankan, mag reageren. Zelfs voor administratieve functies kregen ze meer dan 500 reacties. Als de nood hoog is, moet je creatief zijn. Dat vind ik een mooie ontwikkeling.”
Op de Dag van de Arbeidsmarkt is gemeente Zoetermeer te gast met hun project over open hiring.
De krappe arbeidsmarkt is ook kans
De arbeidsmarktkrapte kun je dan ook zien als een kans, en niet alleen als probleem. Het is bijvoorbeeld dé gelegenheid om eens goed te kijken naar de organisatiestructuur, stelt Witjes. “Dit is de kans om even goed te kijken hoe we het nou precies hebben georganiseerd. Welke talenten hebben we allemaal in huis? Zijn er bepaalde processen die we misschien nog meer kunnen automatiseren of anderszins slimmer organiseren? Kan je misschien een deel van de krapte daarmee oplossen, maar tevens ook interessanter werk creëren voor mensen? De kans zit hem in innovatief denken. Niet alleen technologische innovatie, maar ook in sociale innovatie. Dus in plaats van dat het glas halfleeg is, kun je kijken wat je kan doen om mensen te werven of te behouden, of hoe je werk anders kan inrichten.”
En dat is nodig, want Witjes denkt dat de arbeidsmarkt behoorlijk krap blijft de komende jaren. Ook voor gemeenten. “Het zou mij niet verbazen dat overheidssectoren nog meer pijn gaan voelen. Alle reden dus om niet alleen te investeren in de voordeur, maar ook in de achterdeur, in het anders organiseren van werk en anders te kijken naar potentieel.”
Meer weten?
Download de nieuwste Vacaturemonitor en lees meer over arbeidsmarktstrategie en hoe je als gemeente succesvol de arbeidsmarkt op gaat.
Wat is een goed traineeprogramma?
Een van de grootste uitdagingen van dit moment is het binnenhalen én binnenhouden van jongeren. Toch vinden steeds meer gemeenten een manier om jong talent aan zich te binden: het traineeprogramma. Wat maakt een goed traineeprogramma en wat zijn de voordelen voor werkgever en werknemer? A&O fonds Gemeenten zocht het voor je uit.
